Çocukların öfkelenmesine neden olan engellerin birçoğu, genç ya da olgun insan için anlamsız gelebilir. Önemli olan çocuklara öfkeyi nasıl kullanacaklarını öğretmek. İşte çocuklarda öfkenin nedenleri ve öfke nöbetleriyle başa çıkma yöntemleri...



Öfke en temel insani duygulardan biri ve hayal kırıklığı, engellenmişlik, zorlanma, çaresizlik gibi birçok durumda ortaya çıkan bir durum. Öfke nöbeti yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da görülebilir. Çocuklarda öfke nöbetleri genellikle 1.5 ila 2.5 yaşları arasında ortaya çıkar.

ÇOCUKLARDA AŞIRI ÖFKENİN SEBEBİ NE OLABİLİR?

Aşırı öfke çocuklarda saldırgan davranışlara yol açabilir. Çocuğun öfkelenmesinin ve saldırgan davranışlar göstermesinin çeşitli sebepleri olabilir.

Çocuklarda en erken 1 yaş civarında öfke nöbetleri görülebilir. İlk adımlarını atmaya başlayan, çevresini keşfeden ve bağımsızlık hissini tecrübe eden çocuk bu dönemde hayır cevabıyla karşılaştığında öfke nöbetleri kaçınılmaz olabilir.

2 yaş dönemi ise çocuğun “ben” dönemidir. Kendi bağımsızlığını ilan eden ve kendi istekleri dışında herhangi bir fikri kabul etmeyen çocuk, engellemelerle karşılaştığında öfkelenip saldırganlaşabilir. Çocuklarda saldırganlık nedenlerinden biri de çocuğun akranlarını model olarak almasıdır. Bazen etrafında gördüğü yaşıtlarını izleyerek de saldırgan davranışlarda bulunabilir.

. İncinme,
. İçsel çatışmalar,
. İhtiyaçların karşılanmaması,
. Beklenmedik sonuçlarla karşılaşmak,
. İletişimsizlik gibi faktörler de her yaştan çocukta öfke nöbetine neden olabilir.

Çocuklar model alma yoluyla, taklit ederek öğrenirler. Öfkeyi de kendini ifade etme şekli, bir savunma mekanizması olarak görürler. Sonrasında ise bu şiddetli, sinirli duruma alışmaya başlarlar ve bunu normal olarak görürler. Empati yeteneklerini kaybederler. Kızgınlık, nefret gibi kötü duygu ve düşünceleri daha çok duymaya başlarlar.

Öfke nöbeti geçiren çocuklar genelde sinirli, geçimsiz ve kavgacı olurlar. İlişkilerinde problem yaşarlar. Seslerini çabuk yükseltirler ve kavgaya hazırdırlar. Okul ve ev ortamında kurallara uymakta zorlanırlar. Kuralları uygulamazlar. Cezalardan çok fazla etkilenmezler. Olaylar karşısında olması gerekenden fazla tepki gösterirler. Sürekli haklı olmak isterler.

NEDEN BAZI ÇOCUKLAR DAHA SAKİNKEN BAZILARI DAHA ÇABUK ÖFKELENİR?

Yetiştirilme tarzı, ailenin öfkeyi yönetme biçimleri hepsi aktif olarak rol oynar. Daha sakin ve sorunlara çözüm odaklı yaklaşan ailelerin çocuklarında da tepkileri benzer şekilde gözlemleniyor.

ÖFKENİN NORMAL DIŞI KABUL EDİLDİĞİ ZAMANLAR HANGİLERİ?

Öfkenin normal dışı kabul edilebilmesi için de bazı kriterler vardır. Öfkenin şiddeti, sıklığı ve süresine dikkat etmek gerekir. İnsanlara zarar verme, şiddet uygulama, kendine zarar verme gibi davranışlar görüldüğünde, sebepleri araştırılmalı ve gerektiğinde psikolojik destek alınmalıdır.



KENDİNİ İYİ İFADE EDEMEYEN ÇOCUK ÖFKELENİR

Okul öncesi dönemdeki çocuk kolaylıkla öfkelenebildiği ve saldırgan davranışlar sergileyebildiği için 4 yaş öfke patlaması son derece olağan bir durum. Kendini yeterince iyi ifade edemeyen, yapmak istediği şeyler bir başkası tarafından engellenen, oyuncaklarını ya da ona ait herhangi bir eşyayı paylaşmak zorunda kalan 3-5 yaş çocuğunda öfke görülebilir.

ÇOCUKLARDA ÖFKE NÖBETİ BELİRTİLERİ

Öfke nöbeti geçiren çocuklarda:

. Kalp atışlarında hızlanma,
. Kan basıncının artması,
. Bağırma veya çığlık atma,
. Ağlama,
. Vurma ve tekme atma,
. Kafasını vurma,
. Kendini yere atma,
. Bir eşya ya da kişiye vurma,
. Sabırsızlık gibi davranışlar görülür.



ÇOCUKLARDA ÖFKE KONTROLÜ NASIL SAĞLANIR?

Öfkeyi kendisine ve etrafındaki insanlara zarar vermeden, duruma uygun şekilde ifade edebilme yetisine öfke kontrolü denir. Aile, okul ve psikologlar eşliğinde öfkeyi kontrol etme öğrenilebilir.

Öfke nöbeti tedavisi için öncelikle öfkenin altında yatan nedenleri bulmak ve ortaya çıkarmak çok önemlidir. Bunun için ne zaman, ne sıklıkla, öncesi ve sonrasında yaşananlar nelerdir, nerede, kiminle birlikteyken gerçekleşiyor gibi sorulara cevap bulmak gerekir. Bunun için iyi bir gözlemci olunmalıdır. Sonrasında çocuk sakinleştiğinde bu durumu konuşmak, birlikte çözüm yolları aramak etkili olacaktır.

Psikolog, anne, baba ve okul iş birliğiyle süreç birlikte yönetilmelidir. Çocuğa öfkeyle başa çıkma yöntemleri öğretilmelidir. Çatışma, problem çözme konusunda destek olunmalıdır. Bir yandan da akran ilişkileriyle ilgili çalışmalar yapılmalıdır. Öfke yönetimi, öfkeyle başa çıkma yöntemleri konusunda destek verilmelidir. Kişiler arası ilişki ve sosyal beceriler konusunda çalışılmalıdır. Bilişsel davranışçı terapiden destek alarak, olumsuz düşüncelerinin yerine olumlu düşüncelerini koyma çalışmaları yapılabilir. Çocuğun uyumlu davranışları sergilemeyi öğrenmesi ve topluma kazandırma çalışmaları da yapılmalıdır.

ÇOCUĞUN ÖFKE ANLARINDA ANNE BABALARA ÖNERİLER

Hassasiyet göstermeniz gereken en önemli şey, çocuğunun öfkesine öfke ile karşılık vermemek. Çocuğun öfkelenmesine neden olabilecek bir durum olup olmadığını düşünün ve öfkesinin nedenini bulmaya çalışın.

Çocuğun öfke nöbetlerinin hemen arkasından onun istediği şeyi yapmayın. Bu şekilde onun öfke nöbetini pekiştirmiş olursunuz. Ayrıca istediği şeye öfke patlaması sonucunda ulaşabileceğini anlarsa bu davranışı uygulamaya devam eder. Cevabınız hayırsa hayır olarak kalmalı, davranışlarınızın tutarlı olması çok önemli.

Çocuk öfke patlaması yaşadığı sırada onun davranışını yok sayıp tepki vermemelisiniz. Bu şekilde sizin ilginizi çekmeye çalışıyor olabilir. Verdiğiniz her tepki onun bu davranışı sürdürmesine yol açacaktır.

Çocuk sakinleştikten sonra onunla problemini görüşüp nasıl çözebileceğinizi ve olası seçenekleri konuşun. Kendini nasıl daha iyi ifade edebileceğini anlatın. Yerine getirilebilecek isteklerinin ancak bu şekilde davranırsa mümkün olabileceğinden bahsedin.

Aranızda güç savaşları olmasına izin vermeyin. Bu durumdan çocuğunuza seçme şansı vererek kaçınabilirsiniz. Çocuklar da kendi seçimlerini yapmayı ve kontrol duygusunu severler.


(Muhabir: Murat Şimşek)