İlçede bulunan en eski yerleşim yerlerinin Kızılırmak kenarında bulunan Harsanız ve Zırha Kaleleri olduğu ve bunlarında Eti (Hitit)’lere ait olduğu bilinmektedir. O dönemlerde halkın bu bölgede madencilik ve ticaretle uğraştığı öğrenilmiştir. M.Ö. 430 yıllarında Zırha Kalesi’nin Roma topraklarına katıldığı yörede Roma medeniyetinin izleri görülmektedir. Kayseri Kültür Araştırmacılarının 1967 yılında yapmış olduğu araştırmada M.S.300-600 yıllarına ait mezar taşlarında Türk isimlerine rastlanmıştır. Bölgeye ilk gelen Türk aileleri Kasım Çelebi, Dikboynuz, Hıdır Kahya, İbrahim Oğulları, Mustafa Paşa aileleridir. Özvatan’daki ilk yerleşim yeri Kale Mahallesi olmuştur. Yöre Yozgat Sancağına bağlı iken “Kaleköy” şeklinde haritaya geçmiştir. 1890-1900 yıllarında Özvatan (Çukur) Muncusun’ a (Şimdiki ismi ile Güneşli) merkez köy konumunda olduğu ve 1924 yılında da Selanik muhacirlerinin Çukur’ a yerleştirildiği görülmektedir. Özvatan,1956 yılında Belediye (Nahiye), 09.05.1990 yılında 20523 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 3644 Sayılı Kanun ile ilçe olmuştur. İlçe ismi Çukur-Özvatan olarak değiştirilmiştir.

İlçe engebeli coğrafi yapıya sahip olup, etrafı dağlarla çevrilidir. İlçede bozkır iklimi özellikleri vardır. İlçede su potansiyeli ve kaynakları yeterlidir. İlçe engebeli araziye sahip olduğundan var olan su kaynaklarından sulama suyu olarak faydalanamamaktadır. İlçede bulunan en yüksek dağ Toros dağlarının devamı niteliğinde bulunan Akdağ olup, yüksekliği 2233 metredir. İlçenin diğer yerleşim yerleri ile mülki sınırlarını oluşturan Kızılırmak Nehri ilçe için her açıdan önem taşımaktadır. Ayrıca ilçe ortasından geçen Öz Deresi de mevcut su kaynaklarındandır. Özvatan ilçesi Kayseri ilimizin 75 km. kuzey-doğusunda yer almış olup, Doğuda Sarıoğlan İlçesi, Batıda Felahiye İlçesi, Güneyde Bünyan ve Merkez Kocasinan İlçeleri, Kuzeyde Yozgat İl sınırları ile çevrilidir. İlçenin yüzölçümü 206 km2, rakımı ise 1350 dir. En düşük arazi oranı ise orman ve fundalık alandır. İlçenin ciddi bir şekilde ağaçlandırılmaya ihtiyacı vardır.

Özvatan İlçesinin bozkır iklimi özellikleri vardır. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Bölge genelde İç Anadolu’ya has karasal step iklimine sahip olsa da İlin diğer yerleşim yerlerine göre yayla iklimine sahiptir. Ortalama yıllık yağış miktarı 600 mm. Civarındadır.

İlçenin su potansiyeli ve kaynakları yeterlidir. İlçe genellikle engebeli bir araziye sahip olduğundan var olan su kaynaklarından sulama suyu olarak faydalanma imkanı bulunmamaktadır. İlçede mera sahaları, genel arazi oranına göre her ne kadar geniş görünüyorsa da bitki örtüsü çeşitliliği açısından zayıftır.

İlçenin diğer yerleşim yerleri ile mülki sınırlarını oluşturan Kızılırmak Nehri İlçe için her açıdan önem taşımaktadır. Ayrıca ilçenin içerisinden geçen Öz Dere de ilçedeki mevcut su kaynaklarındandır.

İlçede yerel yönetimleri oluşturan 2 belediye ve 4 köy bulunmaktadır. Merkez Belediyesi 1956 yılında kurulmuş ve 11 mahalleye, Küpeli Belediyesi de 1992 yılında kurulmuş 3 mahalleye sahiptir. Bu belediye ve köylerin ilçe merkezine uzaklıkları aşağıda gösterilmiştir.

2000 Yılı Nüfus Sayımı sonuçlarına göre merkez nüfusu 7.105, kasaba ve köylerin nüfusu 3.377 olup, toplam nüfus 10.482’dir. ilçe merkezinde bulunan kısım nüfusun %68’ini oluştururken,kasaba ve köylerde ise %32’lik kısım oturmaktadır. Yıllık nüfus artış hızı şehir merkezinde binde –8.03, köylerde ise –20.03 olup, toplamda ise 12.05 nüfus azalması görülmektedir.

İlçe ekonomisinde hayvancılık en önemli faaliyettir. Hayvanların besi ve süt yemi ihtiyacını karşılamak amacıyla İlçe merkezinde Özvatan Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği’ne ait yem fabrikası kurulmuştur. Bu fabrika ile tarım ve hayvancılık önemli ölçüde gelişecek ve ilçe ekonomisi canlılık kazanacaktır. Ayrıca süt ürünlerini üreten bir mandıra mevcuttur. İlçede büyükbaş ve küçükbaş hayvan üretimi yapılmaktadır.

İlçe ekonomisinde tarım da önemli faaliyet dallarında biridir. Mevcut nüfusun % 60’ı geçimini tarımdan sağlamaktadır. Tarımsal üretim büyük oranda kuru tarıma dayanmakta olup, yetiştirilen ürünler içerisinde hububat (Buğday) ağırlıklı sayılmaktadır.

İlçenin Sanayisi olmayıp, halkın çoğunluğu büyük çapta olmasa da hayvancılıkla uğraşmakta olup, ticari kazancı yok denecek kadar azdır.

Özvatan Belediye Spor kulübü adıyla 2. Amatör Kümede oynayan 1 futbol kulübü bulunmaktadır. Bu kulübün 25 adet lisanslı sporcusu bulunmaktadır .İlçenin 1 adet spor sahası bulunmakta ise de yeterli donanımda değildir. İlçe merkezinde bir Halk Kütüphanesi bulunmaktadır.

İlçe genelinde konut sorunu bulunmamaktadır. Sosyal yaşantı imkanlar dahilindedir. Özvatan Şenlikleri Yılın Temmuz ayı sonunda yapılarak festival havasına dönüştürülmüştür.

Sanayi ve iş istihdamı olmadığından işsizlik hat safhadadır. Bu nedenle çok göç vermekte olup, önlem alınmadığı taktirde her geçen yıl bu göçün şehirlere akacağı aşikardır.